The Institute of Migrants’ Rights at Foundation Ukraina, together with the Foundation PTACH, has been investigating the implementation of compulsory education by foreign children in Poland for over half a year. We would like to draw your attention to the problem of the difficulty of the compulsory education implementation by foreign children. As well as the phenomenon of the lack of knowledge of public administration representatives of the Republic of Poland about whether a foreign child residing under the authority of the Republic of Poland performs schooling.
Fundacja PTACH przeprowadziła badanie ankietowe wśród rodzin cudzoziemskich, których dzieci uczęszczają do polskich szkół.
Z badania wynika, że 71,4% ankietowanych nie miało żadnych problemów z zapisaniem swojego dziecka do szkoły niezwłocznie po przyjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Reszta, czyli 28,6%, miała problemy z zapisaniem dziecka do szkoły. W tej najczęstszym problemem był brak znajomości języka polskiego przez dzieci. Jednak nie powoduje to, że dziecko nie powinno rozpocząć nauki. Drugim powodem była odmowa dyrektorów szkół co do przyjęcia dzieci cudzoziemskich w trakcie trwania roku szkolnego. Zdarzył się też przypadek, w którym dyrektor szkoły odmówił przyjęcia, uzasadniając to brakiem miejsca dla jeszcze jednego ucznia. Niestety ankieta nasza także nie odpowiada na pytanie, jak duży procent dzieci cudzoziemskich przebywających w Polsce w ogóle nie jest ujęty w statystykach, ponieważ nigdy dzieci te nie rozpoczęły nauki w szkole.
W ZWIĄZKU Z TYM SKIEROWALIŚMY DO MINISTRA EDUKACJI I NAUKI PISMO, W KTÓRYM PRZEDSTAWILIŚMY OPIS PROBLEMU ŁĄCZNIE Z ANALIZĄ AKTÓW PRAWNYCH I PRAWDOPODOBNĄ PRZYCZYNĄ OBECNEGO STANU FAKTYCZNEGO W TYM ASPEKCIE.
Jeżeli chodzi o dywagacje nad tym, czy dzieci cudzoziemskie podlegają prawu Rzeczypospolitej Polskiej, należy sięgnąć do konstytucji.
Art. 37 Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. Wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa.
W związku z tym, co do zasady, jeżeli akt o randze ustawowej nie będzie wykluczał cudzoziemca, to przyjąć należy, że cudzoziemcowi należy się równe traktowanie i jak obywatelowi Rzeczypospolitej.
Dalej jednak należy poruszyć Artykuł 70:
Art. 70 1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
Widzimy tutaj, że słowo każdy dotyczy także cudzoziemca, więc jeżeli każdy w tym cudzoziemiec ma prawo do nauki, nie powinniśmy w żaden sposób utrudniać dotarcia do tej nauki, zapisania się do szkoły i rozpoczęcia wykonywania obowiązku szkolnego. Kiedy jesteśmy już przy obowiązku, to drugie zdanie artykułu 70 w jeszcze mocniejszym stopniu zarysowuje konieczność posyłania dzieci cudzoziemskich do polskich szkół. Nauka do ukończenia 18 roku życia jest obowiązkowa. Mowa tutaj o nauce, a nie o obowiązku szkolnym, ponieważ w pewnym momencie można realizować naukę, chociażby w postaci przyuczenia do zawodu. Jednakże trzecie zdanie artykułu 70 już jasno mówi o obowiązku szkolnym i odnosi się do ustawy.
Główną ustawą, która odnosi się do obowiązku szkolnego, jest ustawa z dnia 14 grudnia 2016 roku – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59).
Art. 35 1. Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia. 2. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia.
Przytoczony wyżej artykuł precyzuje okres w życiu człowieka, w którym obowiązek nauki ma być realizowany. Dzięki czemu wiadomo, że każde dziecko, niezależnie od posiadanego obywatelstwa, podlega obowiązkowi szkolnemu. Ważne są jednak zasady, na podstawie których właściwy organ administracji publicznej wie, że dana osoba podlega obowiązkowi szkolnemu.
Powinność przestrzegania obowiązku szkolnego ciąży na rodzicach dziecka.
To rodzice powinni dokonać zgłoszenia dziecka do szkoły, zadbać o uczęszczanie na zajęcia, a także zadbać o zapewnienie warunków przygotowania się do szkoły. Jednakże ustawodawca przewidział, że może dochodzić do niedopełnienia nałożonych na rodziców obowiązków, dlatego wprowadzono w Prawie oświatowym art. 41 w brzmieniu:
Art. 41 1. Dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci zamieszkałe w obwodach tych szkół, a gmina kontroluje spełnianie obowiązku nauki przez młodzież zamieszkałą na terenie tej gminy, w tym odpowiednio: 1) kontrolują wykonywanie obowiązków, o których mowa w art. 40 ust. 1 pkt 1, 2 i 4, a także współdziałają z rodzicami w realizacji obowiązków, o których mowa w art. 40 ust. 1 pkt 3 i ust. 3; 2) prowadzą ewidencję spełniania obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki.
2. Wójt gminy (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany przekazywać dyrektorom publicznych szkół podstawowych na obszarze gminy informacje o aktualnym stanie i zmianach w ewidencji dzieci i młodzieży w wieku 3-18 lat.
Z powyższego artykułu wynika, że bezpośrednim podmiotem kontrolującym jest dyrektor publicznej szkoły, na obszarze obejmującym rejon danej szkoły. Jednakże to wójt gminy (w przypadku Wrocławia prezydent) przekazuje dyrektorom informacje o stanie ewidencji dzieci i młodzieży. Na tej podstawie szkoła powinna prowadzić własną księgę ewidencji dzieci podlegających obowiązkowi szkolnemu. Prowadzenie księgi uszczegóławia Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji z dnia 25 sierpnia 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646).
§3 1. Szkoła podstawowa prowadzi księgę ewidencji dzieci podlegających obowiązkowi rocznego przygotowania przedszkolnego i obowiązkowi szkolnemu zamieszkałych w obwodzie szkoły. 2. Do księgi ewidencji, o której mowa w ust. 1, wpisuje się: 1) według roku urodzenia: imię (imiona) i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, numer PESEL oraz miejsce zamieszkania dziecka, a także imiona i nazwiska rodziców oraz adresy ich zamieszkania, jeżeli są różne od miejsca zamieszkania dziecka;[…]
Dzięki przytoczonemu artykułowi dostrzec można, że rejestr dzieci, które podlegają obowiązkowi szkolnemu, jest prowadzony na podstawie miejsca zamieszkania dziecka, a także na podstawie roku urodzenia. Rok urodzenia dziecka jest istotny, aby zweryfikować to, czy dziecko podlega już pod obowiązek szkolny, czy też nie. Miejsce zamieszkania dziecka decyduje o tym, w którym rejonie szkoły dziecko zamieszkuje. Informację o urodzeniu uzyskać można poprzez odpis aktu urodzenia lub numer PESEL, informacja o zamieszkaniu natomiast pochodzi z rejestrów mieszkańców, czyli informacji o zameldowaniu.
Ustawodawca podszedł do kwestii zameldowania cudzoziemców i nadawania im numeru PESEL w ustawie z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz.U. 2010 Nr 217, poz. 1427) w sposób następujący:
Art. 41 1. Cudzoziemiec będący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej, przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego najpóźniej w 30 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca.
2. Członek rodziny cudzoziemca, o którym mowa w ust. 1, niebędący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej, jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego najpóźniej w 30 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca.
3. Cudzoziemiec niewymieniony w ust. 1 i 2, przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ma obowiązek zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego najpóźniej czwartego dnia, licząc od dnia przybycia do tego miejsca.
4. Deklarowany przez cudzoziemca niewymienionego w ust. 1 i 2 okres pobytu czasowego pod określonym adresem nie może przekroczyć okresu, w którym cudzoziemiec ten może legalnie przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z dokumentem potwierdzającym jego prawo pobytu.
Na cudzoziemca nałożono dosyć restrykcyjny obowiązek meldunkowy, przy dokonywaniu którego organ nadaje cudzoziemcowi numer PESEL. Dzięki dokonaniu obowiązku meldunkowego i otrzymaniu numeru PESEL dziecko będące cudzoziemcem jest umieszczane w rejonie danej szkoły, a to czy jest w wieku, w którym istnieje obowiązek szkolny, rozstrzygają dane z rejestru PESEL. Za nieprzestrzeganie obowiązku meldunkowego cudzoziemcowi grozi kara grzywny zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia.
Art. 59 1. Cudzoziemiec niebędący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej, który nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku meldunkowego, podlega karze grzywny.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do cudzoziemca będącego członkiem rodziny obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatela państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatela Konfederacji Szwajcarskiej.
Art. 60 Postępowania w sprawach, o których mowa w art. 59, prowadzi się na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2019 r. poz. 1120 i 1123).
Jednak z samego Kodeksu wykroczeń (Dz.U. 1971 Nr 12, poz. 114; t. j. Dz.U. z 2019 r. poz. 821) wykreślono art. 147, który to nakładał karę za nieprzestrzeganie obowiązku meldunkowego in genere. Spowodowało to, że w obecnej sytuacji służby uprawnione do kontrolowania obowiązku meldunkowego, błędnie, nie poczuwają się do prowadzenia tej kontroli, chociaż Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia nakłada taki obowiązek.
Art. 17 §1 Oskarżycielem publicznym we wszystkich sprawach o wykroczenia jest Policja, chyba że ustawa stanowi inaczej. […]
Rozumiemy uciążliwość, która została nałożona na Policję w związku z takim właśnie podziałem obowiązków. Dlatego też sugerujemy zmiany prawne, które powinny zostać wdrożone w celu objęcia wszystkich dzieci cudzoziemskich realizacją obowiązku nauki. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że aby lepiej poznać problem z realizacją braku szkolnego wśród dzieci cudzoziemskich, należy przeprowadzić więcej badań i zakrojonych na większą skalę. Jednakże nie należy w żaden sposób pozostawić tej sprawy bez odpowiedzi i przynajmniej próby naprawy obecnego stanu. Bowiem do Instytutu Praw Migrantów zgłaszają się coraz to nowi cudzoziemcy potwierdzający istnienie tego problemu. Najważniejsza rzecz – procedura przyjmowania dzieci cudzoziemskich do szkół. Jest ona niejasna i powoduje, że dyrektorzy szkół przepełnionych piętrzą trudności w przyjęciu dzieci do szkół, najczęściej poprzez wymogi dostarczania kolejnych dokumentów, niekoniecznie możliwych do zdobycia przez opiekunów dziecka. Koniecznym jest rozpatrzenie dwóch przypadków, procedury przyjęcia dziecka w przypadku kiedy dziecko przebywa jeszcze poza terytorium RP, a także sytuacja kiedy dziecko przebywa już w RP.
Przy procedurze oświadczeniowej, pracodawca powierzający pracę cudzoziemcowi jest obowiązany, w okresie 7 dni poinformować właściwy Powiatowy Urząd Pracy o podjęciu lub niepodjęciu przez cudzoziemca pracy. Być może należałoby analogiczny przepis wprowadzić w sytuacji realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci cudzoziemskie. W sytuacji, w której dziecko cudzoziemskie przekraczałoby granicę Rzeczypospolitej Polskiej, rodzic lub opiekun prawny powinien zadeklarować, na obszarze której gminy dziecko będzie kontynuowało naukę. W związku z tym spowodowałoby to konieczność stworzenia rejestru cudzoziemców podlegających obowiązkowi nauki w Polsce i na podstawie tego rejestru można by sprawdzać, w terminie 30 dni od przekroczenia granicy, czy dane dziecko podjęło naukę.
Oczywiście powyższe rozwiązanie dodaje obowiązków Straży Granicznej, a być może nawet przekracza to zakres zadań ustawowo wyznaczonych. Propozycją mogłoby być składanie oświadczenia przez opiekuna prawnego dziecka o celu wjazdu na terytorium RP przez to dziecko, pod sankcją odpowiedzialności karnej. W takim przypadku Straż Graniczna jedynie odbierałaby oświadczenia od cudzoziemców, natomiast to czy zrealizowano zobowiązanie, o którym mowa w oświadczeniu, byłoby obowiązkiem Policji.
Rzeczpospolita Polska powinna zadbać o wykształcenie wszystkich dzieci podlegających jej prawu
Największym niebezpieczeństwem będzie to, że do Polski będą przyjeżdżać dzieci w wieku nastoletnim i w związku z tym, że możliwość pracy w Polsce jest już od 15 roku życia, to mogą nie ukończyć nawet szkoły podstawowej. To by rzutowało na ich przyszłości, miejscu pracy, zarobkach a co za tym idzie warunkach mieszkaniowych. Jeżeli pojawiłaby się znacząca grupa takich osób to istnieje niebezpieczeństwo gettoizacji, a także niebezpieczeństwo, że staną się te osoby dysfunkcyjne społecznie. Jednak mogą oni przebywać w Polsce tak długo, że otrzymają już obywatelstwo Rzeczypospolitej, a wtedy nie będzie to problem cudzoziemski, ale problem Polski.
