Access to decent work is a fundamental human right. It also consists of decent remuneration, safety at work, health protection, perspectives of personal development and social integration, individual freedom of expression our demands, taking active part in decision-making process, and finally equal opportunities and equal treatment of all, regardless of sex, age or religion. In many countries trade unions have power equal to that of political parties and deal with these issues, but what about Poland?
Jak i dlaczego warto założyć związek zawodowy?
Dostęp do godnej pracy to fundamentalne prawo każdego człowieka. Składają się na nie: godne wynagrodzenie, bezpieczeństwo w miejscu pracy, ochrona zdrowotna, perspektywy rozwoju osobistego i integracji społecznej, wolność jednostki do wyrażania swoich żądań, organizowania się i uczestniczenia w decyzjach, wreszcie równość szans i równe traktowanie wszystkich bez względu na płeć, wiek lub wyznanie. W wielu krajach związki zawodowe mają władzę równą partiom politycznym. Powołuje się je po to, by reprezentowały i broniły praw rozmaitych grup interesów. Ich naturalnym sojusznikiem jest każda organizacja, której program opiera się na postulacie walki z dyskryminacją i nierównościach społecznymi.
Co to jest związek zawodowy i kto może zostać jego członkiem?
Związki zawodowe to samorządne organizacje, których zadaniem jest zrzeszanie ludzi pracy. Są niezależne od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego. Związkowcy mogą podejmować się rozmaitych zadań: przede wszystkim bronić interesów społeczno-ekonomicznych, ale także rozwijać działalność samopomocową, edukacyjną lub kulturalną. Prawo do tworzenia związków zawodowych oraz wstępowania do nich mają wszyscy pracownicy (bez względu na podstawę stosunku pracy), członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, osoby wykonujące pracę nakładczą oraz ci, którzy pracują na podstawie umowy agencyjnej (jeżeli nie są pracodawcami). Prawo wstępowania do związków zawodowych mają również emeryci i renciści oraz bezrobotni. W Polsce jest coraz więcej pracujących cudzoziemców. Część z nich zatrudniana jest przez firmy pośredniczące, które podpisują umowy z polskimi pracodawcami, tacy pracownicy podlegają rozwiązaniom prawnym swojego kraju i nie mogą zrzeszyć się w polskim związku zawodowym. Niestety przez brak znajomości języka i prawa, jest to grupa szczególnie narażona na wyzysk i złe warunki pracy. W takiej sytuacji rolą związku zawodowego powinno być m.in. nawiązywanie międzynarodowej współpracy ze związkami zawodowymi innych krajów. Lepsza jest sytuacja migrantów z Ukrainy czy Białorusi, którzy mają prawo do podjęcia pracy w Polsce i podpisują umowy z polskimi pracodawcami. Mogą oni zrzeszać się w związkach zawodowych, ale aby skutecznie przeciwdziałać dyskryminacji na polskim rynku pracy, warto oferować pracownikom broszury informacyjne także w językach obcych.
CHOĆ GRUPA POTENCJALNYCH CZŁONKÓW ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH WYDAJE SIĘ SZEROKA, W RZECZYWISTOŚCI NALEŻĄ DO NICH PRZEDE WSZYSTKIM OSOBY PRACUJĄCE NA PODSTAWIE UMOWY O PRACĘ (SĄ ONE CHRONIONE PRZEZ KODEKS PRACY NP. PRZED SZYBKIM ZWOLNIENIEM). PRACOWNICY ZATRUDNIENI NA PODSTAWIE TZW. UMÓW „ŚMIECIOWYCH” RÓWNIEŻ POWINNI DO NICH WSTĘPOWAĆ – NA PRZYKŁAD PO TO, BY ZYSKAĆ MOŻLIWOŚĆ WYSUWANIA ZBIOROWYCH ŻĄDAŃ I WALKI O INTERES CAŁEGO PERSONELU.
Jak założyć związek zawodowy?
Związki zawodowe mogą powstawać w firmach państwowych i prywatnych. Choć przy formalnościach liczba pracowników nie ma większego znaczenia, warto pamiętać, że do utworzenia organizacji związkowej potrzeba co najmniej 10 osób. Mogą znaleźć się wśród nich pracownicy samozatrudnieni oraz zatrudnieni na pełen etat, umowę zlecenia czy umowę o dzieło. Założyciele związku muszą zorganizować spotkanie założycielskie. Na początku spotkania należy wybrać osobę, która sporządzi protokół – ten będzie stanowił podstawę, pozwalającą zarządowi organizacji na rejestrację nowej organizacji. Należy przygotować odrębną listę obecności (jako załącznik do protokołu), na którą wpisują się wszyscy założyciele spotkania. Podczas spotkania założycielskiego należy wybrać zarząd organizacji i komisję rewizyjną. Zarząd będzie kierował organizacją związkową przez najbliższą kadencję, której długość również powinna zostać odgórnie ustalona. Komisja rewizyjna to ciało kontrolne powoływane do weryfikacji działań Zarządu organizacji. Wszystkie osoby uczestniczące w zebraniu założycielskim wypełniają również deklaracje członkowskie, które powinien otrzymać zarząd organizacji. Przy zakładaniu związku zawodowego istnieją dwie możliwości: można utworzyć́ zupełnie nową organizację związkową̨ lub przystąpić do organizacji związkowej, która już istnieje. Założenie nowego związku zawodowego, który nie przynależy do żadnej centrali, jest dużo trudniejsze. Poza sporządzeniem statutu, należy samodzielnie zarejestrować taki związek w sądzie. Wiąże się to z dużą odpowiedzialnością – sąd może odmówić rejestracji z powodów nieścisłości formalnych, wówczas całą procedurę należy przeprowadzić od nowa. Warunkiem koniecznym utworzenia związku zawodowego jest wybranie komitetu założycielskiego (3-7 osób), uchwalenie statutu i zarejestrowanie związku w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Wybór komitetu założycielskiego to nie to samo, co wybór organów statutowych związku (np. komisja zakładowa, zarząd, komisja rewizyjna). Wniosek o rejestrację należy złożyć́ w ciągu 30 dni od daty podjęcia uchwały o powołaniu związku. Rejestracja jest wolna od opłat sądowych. Przystąpienie do już istniejącej organizacji związkowej również̇ wymaga zgodnej deklaracji przynajmniej 10 pracowników. Różnica polega na tym, że to centrala związkowa bierze na siebie wszelkie formalności. Najlepiej skontaktować́ się z nią przed ustaleniem szczegółów zebrania założycielskiego. Przystąpienie wiąże się̨ bowiem z przyjęciem już istniejącego statutu oraz koniecznością̨ opłacania składek. Po zarejestrowaniu organizacji w centrali związkowej lub w KRS związkowcy powinni poinformować́ pracodawcę̨ (jako dowód warto przekazać mu wypis z KRS). Pracodawca powinien przekazać związkowcom potwierdzenie przyjęcia rejestracji związku. Dodatkowo, należy regularnie, co pół roku, przekazywać́ pracodawcy informację o liczbie członków zakładowej organizacji związkowej. Warto podkreślić, że nie istnieje obowiązek przekazywania pracodawcy listy związkowców z imienia i nazwiska. Na początku działalności dobrą praktyką jest przyjęcie uchwały:1) wskazującej osoby objęte szczególną ochroną prawną, 2) wysokości składki członkowskiej.
Dlaczego warto należeć do związku zawodowego?
Związki zawodowe łączą ludzi dobrej woli, którzy chcą walczyć o swoje prawa, dlatego zawsze, bez względu na sytuację, warto do nich przystępować. Ich przedstawiciele powinni wykazywać się wiedzą, odwagą i zdolnością myślenia strategicznego. Organizacje powinny odważnie prezentować swoje propozycje płacowe, bezkompromisowo bronić zwalnianych pracowników, stawiać opór mobbingowi i dyskryminacji, czynić użytek z argumentów prawnych, a w ostateczności organizować demonstracje i strajki. Co do zasady związki zawodowe walczą przeciwko niskim płacom, nielegalnym umowom, niepłaceniu pensji na czas, nierównościom, dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, wyznanie i pochodzenie. Związki zawodowe istnieją po to, by krytykować pracodawców, którzy postępują nieuczciwie i sprzeciwiać się ich postępowaniu. Związki powinny walczyć o ludzi pracy wszystkich branż, regionów i narodowości, aby dawać pracownikom poczucie podmiotowości, godności i sprawczości. Ich rolą jest zachęcanie ludzi do działania i uświadamianie im, że walka o godną, satysfakcjonującą pracę jest dla nich możliwa.
