Czy Polacy wciąż chcą pomagać Ukrainie? O znieczulicy, wsparciu i powrocie do normalności

• Jak było na początku pełnoskalowej inwazji na Ukrainę?
• Jak Polacy pomagają uchodźcom?
• O wypaleniu w pomaganiu
• Jak obecnie Polacy postrzegają pomaganie?
• Wnioski z obserwacji

Już od prawie roku Ukraina walczy z Rosją na pełną skalę. W tym czasie obywatele Ukrainy dostali dużo wsparcia od władz innych krajów, a przede wszystkim od ludzi, którzy dzielili się z nimi swoimi domami, ubraniami i jedzeniem. Coraz częściej rzuca nam się w oczy powoli narastająca nieprzyjaźń do naszych wschodnich sąsiadów. W polskiej przestrzeni medialnej (często w mediach społecznościowych) zdarza nam się obserwować dyskusje na temat tego, czy słusznie postępujemy wciąż pomagając Ukraińcom i czy uchodźcy zza wschodniej granicy są faktycznie w jakiś sposób poszkodowani. Ludziom zaczyna dokuczać znieczulica, przestają myśleć o prawdziwych ofiarach wojny, którymi są nie tylko kobiety i dzieci. Czy Polacy mają już dość pomagania? Czego wymagają od gości? Wspólnie przyjrzymy się tematowi na podstawie różnych badań, z których będziemy czerpać wiedzę o poczuciu wsparcia i pomocy dla Ukrainy i mieszkańców tego kraju w trakcie wojny.

Jak było na początku pełnoskalowej inwazji na Ukrainę?

Polacy bardzo zaangażowali się w pomoc uchodźcom wojennym od samego początku pełnoskalowej inwazji na Ukrainę. W tym kontekście dla nas ważne jest to, by prześledzić dlaczego przedstawiciele polskiego społeczeństwa czuli potrzebę, by pomagać tym osobom i w jaki sposób to robili. Z raportu Szlachetnej Paczki^[1] możemy wywnioskować, że najwięcej osób decydowało się na pomoc Ukraińcom ze względu na to, że nie mogli pozostać obojętni wobec krzywdy ludzi, a także angażowali się w działania pomocowe z potrzeby serca. Większość odpowiedzi nawiązywała do emocji, co jest z jednej strony oczywiste, z innej budujące. Wciąż zauważamy, że empatia, współczucie i chęć pomocy nie wygasa wśród ludzi. Co trzeci respondent zaznaczył, że do pomocy skłaniało go poczucie sprawiedliwości i próba postawienia się w podobnej sytuacji. Rzucenie się z pomocą było bardzo zauważalne na samym początku agresji. Punkty pomocowe były przepełnione wolontariuszami, także jak i uchodźcami. Oczywiście, że taka postawa i “rzucenie się na głęboką wodę” doprowadziło do dość szybkiego znudzenia się tematem wojny i ogólnym wypaleniem i znieczulicą, o którym jeszcze wspomnimy.

Jak Polacy pomagają uchodźcom

Badanie zrealizowane dla Stowarzyszenia Wiosna dobrze przedstawia różne formy pomocy, które Polacy nieśli uchodźcom od początku inwazji. Niemal 60% respondentów realnie włączyło się w pomoc osobom z Ukrainy. Najczęściej było to wsparcie finansowe – niemal połowa osób przekazywała pieniądze. Według raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego z lipca 2022 roku, Polacy wydali na pomoc Ukraińcom co najmniej 5,5 miliarda złotych. W marcu oraz maju 2022 r. dużym powodzeniem cieszyły się zbiórki, gdzie badani przekazywali głównie żywność i odzież. W marcu, co dziesiąty pomagający uchodźcom zaangażował się w pomoc jako wolontariusz. Obecnie liczba wolontariuszy spada, przez co zamykają się kolejne punkty noclegowe, pomocowe czy recepcyjne. Wiąże się to przede wszystkim z potrzebami osób, które zajmują się wolontariatem. Najczęściej mają one swoje obowiązki, pracę, muszą się z czegoś utrzymywać. Poza tym nie możemy nie wspomnieć o wypaleniu, które dotknęło większość osób, która w jakikolwiek sposób była zaangażowana w pomoc uchodźcom wojennym.

Popularną formą wsparcia osób z Ukrainy okazał się także bojkot produktów pochodzących z Rosji. Zgodnie z innymi badaniami, zrealizowanymi Santander Consumer Bank^[2], w tę formę wsparcia zaangażował się co czwarty Polak niezależnie od płci. Z kolei 7 proc. badanych zaoferowało mieszkańcom Ukrainy tymczasowy pobyt w swoim mieszkaniu.

Jeśli chodzi o zakwaterowanie uchodźców, to Polski Instytut Ekonomiczny^[3] zauważył, że najchętniej osoby prywatne gościły uchodźców w województwie podkarpackim (13,7 proc. mieszkańców tego regionu). Około 10 proc. przyjęło uchodźców w województwach świętokrzyskim, mazowieckim i pomorskim. Warto zauważyć, że badania te nie uwzględniają narodowości osób, które podzieliły się swoim domem z osobami z Ukrainy. Zaryzykujemy stwierdzenie, że wyniki te były nieco zawyżone przez samych Ukraińców, mieszkających w Polsce od wielu lat. Jak najbardziej naturalnym zjawiskiem jest to, że większe zrozumienie i współczucie wiadomość o inwazji na Ukrainę wywołała na samych Ukraińcach, mieszkających w różnych częściach świata. To oni jako pierwsi rzucali się na pomoc swoim rodakom, dlatego też pomoc uchodźcom w Polsce rozwinęła się na tak dużą skalę.

O wypaleniu w pomaganiu

W jednym z wywiadów^[4] dr hab. Tomasz Grzyb z Uniwersytetu SWPS, badający zachowania ludzi w sytuacjach kryzysowych, stwierdził, że to wypalenie w pomaganiu sensowniej byłoby nazwać naturalnym zmęczeniem i przyzwyczajeniem, ponieważ te określenia bardziej odzwierciedlają to, z czym tak naprawdę mamy do czynienia w takiej sytuacji. Według nas jest to bardzo słuszna obserwacja, ponieważ to “wypalenie” wynika często z niemożności życia w ciągłym stresie i napięciu, a nie z braku chęci pomocy. To wycofanie i mniejsze zainteresowanie wojną w Ukrainie, które obserwujemy w przestrzeni Internetu, może wynikać także z chęci zadbania o własne zdrowie psychiczne. W tym momencie nie próbujemy negować powszechnej znieczulicy, wiemy z badań, ale i nie tylko, że każda kolejna drastyczna treść dotyka nas mniej, aż dochodzimy do momentu, kiedy kolejne ofiary wojny już nie odgrywają żadnej roli w naszym codziennym funkcjonowaniu, tak samo jak było w przypadku treści związanych z wybuchem pandemii na początku 2020 roku. Raport Szlachetnej Paczki (badanie zrealizowane dla Stowarzyszenia Wiosna) z końca maja zeszłego roku pokazał, że prawie połowa badanych Polaków deklaruje, że ich zainteresowanie tematem wojny zmniejsza się. Powodem najczęściej jest zmęczenie tym tematem i troska o dobre samopoczucie.

Jak obecnie Polacy postrzegają pomaganie?

Jak pokazuje doświadczenie z rozmów z różnymi osobami, a także i potwierdzają badania przeprowadzone przez Szlachetną Paczkę, łatwiej jest nam okazać współczucie konkretnej osobie, którą poznamy bliżej. Zainteresowanie się Polaków tematem wojny i obecnych wydarzeń w Ukrainie spadło, Polacy nie śledzą już na bieżąco tego, co się dzieje za wschodnią granicą, co też pokazuje statystyka Google Trends^[5]. Hasła “Ukraina”, “Rosja”, “wojna” stabilnie tracą swoją popularność. Wyszukiwanie „wojny w Ukrainie” osiągnęło swój szczyt w dniu inwazji, a następnie zainteresowanie tematem spadało, 2 marca – już o połowę. Te dane również odzwierciedlają “przyzwyczajenie”, o którym wspominał w wywiadzie z Oko.press dr hab. Tomasz Grzyb (Uniwersytet SWPS). Mimo powszechnie już panującego “przyzwyczajenia”, nie możemy jednak bagatelizować pojawiającego się nieraz strachu czy niepokoju spowodowanego wojną, chociażby z tego względu, że sam konflikt rozgrywa się bardzo blisko nas i nie powinniśmy o tym zapominać.

Wnioski z obserwacji

W tym artykule skupiliśmy się na ważnym aspekcie, którym jest pomoc Polaków Ukraińcom.  Wierzymy, że ta solidarność i wyrazy współczucia spowodują większe zrozumienie obu społeczeństw, co przełoży się na większą tolerancję i jedność, do której dążymy na polskim podwórku migranckim. Mimo czasem zauważalnych antyukraińskich nastrojów w przestrzeni Internetu, z sondażu pod nazwą “W obliczu agresji”^[6] wynika, że większośc Polaków wciąż akceptuje przyjmowanie uchodźców na terenie Polski, a także nie sprzeciwia się pomocy tym osobom. Z sondażu wynika także, że złowrogie nastawienie do naszych wschodnich sąsiadów dotyczy tylko niewielkiej części społeczeństwa polskiego.

^[1] Pomoc uchodźcom – jak nas zmienia?”– 2. cz. raportu Szlachetnej Paczki, [https://www.szlachetnapaczka.pl/aktualnosci/pomoc-uchodzcom-jak-nas-zmienia-2-cz-raportu-szlachetnej-paczki/].

^[2] Wiosenne Wyzwania 2022, [https://www.santanderconsumer.pl/gfx/santander/userfiles/_public/raport_ppw_wiosenne_wyzwania_2022.pdf].

^[3] Jak Polacy pomagają uchodźcom z Ukrainy. Wyniki badań PIE

^[4] Oko.press, 24.07.2022, [https://oko.press/jak-kurczy-sie-nasze-zainteresowanie-wojna].

^5] Press, [https://www.press.pl/tresc/70087,wedlug-google-trends-zainteresowanie-internautow-wojna-w-ukrainie-spada].

^[6] Większość Polaków nadal chce pomagać Ukraińcom, [https://polskieradio24.pl/5/1222/artykul/3068296,wiekszosc-polakow-nadal-chce-pomagac-ukraincom-zobacz-nowy-sondaz].