W ciągu ostatnich miesięcy jednym z najbardziej aktualnych tematów konsultacji dla ukraińskich rodziców jest kwestia systemu polskiej edukacji oraz zasad rekrutacji do placówek edukacyjnych na różnych poziomach. Takie pytania pojawiają się w kontekście zmian w kryteriach przyznawania pomocy 800+ oraz wprowadzenia przez Ministerstwo Edukacji w Polsce obowiązku dla ukraińskich dzieci, które uczą się zdalnie w ukraińskim systemie edukacji, do uczęszczania do polskich szkół.
Edukacja dzieci w wieku od 6 do 18 lat w Polsce jest obowiązkowa (art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Nauka w publicznych placówkach edukacyjnych (z wyjątkiem szkół wyższych) jest bezpłatna, a dzieci obcokrajowców przyjmowane są na takich samych warunkach i w tym samym trybie, co dzieci polskie. Nieznajomość języka polskiego nie stanowi przeszkody w przyjęciu dziecka do placówki edukacyjnej.
Polski system edukacji dzieli się na następujące poziomy:
- Wczesna edukacja i opieka: żłobki i kluby dziecięce.
- Wychowanie przedszkolne (przedszkole, zerówka).
- Szkoła podstawowa.
- Szkoły ponadpodstawowe: liceum ogólnokształcące, technikum, szkoła branżowa.
- Studia wyższe.
- Studia podyplomowe.
- Szkoła policealna.
Wczesna edukacja i opieka: żłobki i kluby dziecięce.
Żłobki są przeznaczone dla dzieci w wieku do 3 lat (minimalny wiek ustala każdy żłobek indywidualnie). Nie ma jednolitej procedury przyjmowania dzieci do żłobków, każda gmina może wprowadzić własne zasady rekrutacji. Priorytet w przyjęciu mają zazwyczaj dzieci z rodzin wielodzietnych, z rodzin zastępczych, dzieci wychowywane przez jednego z rodziców, dzieci z orzeczeniami, dzieci, których rodzice/ jeden z rodziców lub rodzeństwo mają stopień niepełnosprawności. Dodatkowo mogą być brane pod uwagę inne kryteria: czy rodzice pracują, czy inne dzieci z rodziny uczęszczają do danej placówki, dochód na osobę w rodzinie, czas oczekiwania w kolejce itp. Rekrutacja trwa przez cały rok, każda placówka ma swoje terminy i zasady rekrutacji. W publicznych żłobkach wysokość opłaty za pobyt i wyżywienie dziecka ustala administracja gminy lub miasta. W prywatnych żłobkach opłaty ustala samodzielnie placówka.
Wychowanie przedszkolne (przedszkole, zerówka)
Przedszkola są przeznaczone dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat, oddział przygotowawczy (“zerówka”) dla dzieci w wieku 6 lat. Uczęszczanie do żłobków i przedszkoli nie jest w Polsce obowiązkowe. Uczestnictwo w klasie przygotowawczej jest natomiast obowiązkowe dla wszystkich dzieci. Wykaz placówek można znaleźć na portalu informacyjnym Empatia. Rekrutacja odbywa się zazwyczaj w marcu, ale w przypadku wolnych miejsc dziecko może być przyjęte w trakcie roku. Jak w żłobkach, w pierwszej kolejności przyjmowane są dzieci z rodzin wielodzietnych, z rodzin zastępczych, dzieci wychowywane przez jednego z rodziców, dzieci z orzeczeniami, dzieci, których rodzice/jeden z rodziców lub rodzeństwo mają stopień niepełnosprawności. Każda gmina może wprowadzać dodatkowe kryteria, ale pamiętaj, że gmina musi zapewnić miejsce dla wszystkich dzieci w wieku od 3 lat, które zamieszkują na jej terytorium, w razie zgłoszenia dziecka do postępowania rekrutacyjnego.
W publicznym przedszkolu rodzice płacą za wyżywienie i dodatkowe godziny pobytu dziecka w placówce (liczba godzin zapewnionych przez państwo zależy od konkretnej gminy). Jednakże prywatne placówki są znacznie droższe. Są także prywatne przedszkola, które są dofinansowywane, gdzie gmina częściowo kompensuje placówce koszty pobytu dzieci.
Szkoła podstawowa
Aby zapisać dziecko do szkoły, należy zgłosić się do placówki edukacyjnej w miejscu zamieszkania. Jeśli uczeń mieszka w obwodzie szkoły, to dyrektor nie może odmówić przyjęcia go. Dotyczy to zarówno zgłoszenia dokonanego w trakcie naboru na kolejny rok, jak również w trakcie trwania roku szkolnego. Dziecko do szkoły mogą zapisać tylko rodzice lub opiekunowie prawni.
Nauka w szkole podstawowej trwa 8 lat i dzieli się na 2 główne etapy. W pierwszym etapie (klasy 1-3) nauczanie prowadzi wychowawca, z wyjątkiem przedmiotów specjalistycznych, takich jak muzyka, wychowanie fizyczne, język obcy itd. W drugim etapie (klasy 4-8) uczniowie zaczynają uczyć się przedmiotów prowadzonych przez różnych nauczycieli oraz wprowadza się ocenianie w skali od 1 do 6. Warunkiem przejścia dziecka do następnej klasy jest uzyskanie z wszystkich przedmiotów wystarczającej oceny, czyli nie niższej niż 2 punkty.
Po zakończeniu szkoły podstawowej uczniowie przystępują do ogólnopolskiego egzaminu (egzamin ósmoklasisty) i otrzymują świadectwo ukończenia szkoły podstawowej.
Po ukończeniu szkoły podstawowej dzieci ubiegają się o przyjęcie do liceów, techników lub szkół branżowych na zasadzie konkursowej, co wymaga zdobycia odpowiedniej liczby punktów. Każdy uczeń może uzyskać maksymalnie 200 punktów, w tym 100 punktów za wyniki egzaminów końcowych i 100 punktów za oceny na świadectwie oraz za szczególne osiągnięcia. Egzamin składa się z następujących przedmiotów: język polski (maksymalnie 35 punktów), matematyka (maksymalnie 35 punktów), język obcy nowożytny (maksymalnie 30 punktów). Ze świadectwa brane są pod uwagę oceny z 4 przedmiotów: język polski, matematyka oraz 2 inne przedmioty, w zależności od wymogów szkoły średniej, do której uczęszcza uczeń (18 punktów za ocenę „6”, 17 punktów za ocenę „5”, 14 punktów za ocenę „4”, 8 punktów za ocenę „3”, 2 punkty za ocenę „2”). Dodatkowe punkty można zdobyć: za świadectwo z wyróżnieniem („czerwony pasek”) – 7 punktów, uczestnictwo w szkolnym wolontariacie – 3 punkty, za szczególne osiągnięcia (zawody, konkursy) – do 18 punktów.
Licea ogólnokształcące
W liceach uczniowie uczą się przez 4 lata i uzyskują wykształcenie ogólne średnie. Celem liceum jest przygotowanie ucznia do egzaminu maturalnego i studiów wyższych, dlatego poziom nauczania w liceach jest dość wysoki. Klasy w liceach dzielą się na różne profile. Oprócz przedmiotów obowiązkowych, licealista musi wybrać przedmioty na poziomie rozszerzonym, których wybór może zależeć od zainteresowań, przyszłych planów ucznia oraz dostępnych zasobów w każdym konkretnym liceum. Absolwent liceum, niezależnie od tego, czy zdał maturę, uzyskuje wykształcenie ogólne średnie, ale nie zdobywa konkretnego zawodu. W niektórych liceach istnieje możliwość przystąpienia do matury międzynarodowej, co jest istotne dla uczniów planujących kontynuować naukę za granicą.
Dla obcokrajowców podstawą do przyjęcia do liceum jest świadectwo ukończenia 8-letniej szkoły podstawowej w Polsce lub 9-letniej szkoły w Ukrainie. Istnieją także licea dla dorosłych, przeznaczone dla osób, które ukończyły 18 lat, ale z różnych przyczyn nie ukończyły szkoły dla młodzieży.
Technikum
W technikach nauka trwa 5 lat. Są to zawodowe placówki edukacyjne, które przygotowują uczniów do pracy w różnych dziedzinach, dlatego prowadzone są tam zarówno przedmioty ogólnokształcące, jak i zawodowe. Po ukończeniu technikum uczeń przystępuje do egzamin zawodowy i oprócz wykształcenia ogólnego średniego uzyskuje również kwalifikacje zawodowe. Dodatkowo, jeżeli uczeń chce, może przystąpić do egzaminu maturalnego i kontynuować naukę w szkołach wyższych.
Dla obcokrajowców podstawą do przyjęcia jest świadectwo ukończenia 8-letniej szkoły podstawowej w Polsce lub 9-letniej szkoły w Ukrainie.
Szkoła branżowa I, II stopnia
Nauka w szkole branżowej podzielona jest na dwa etapy. W szkole branżowej I stopnia nauka trwa 3 lata. Po ukończeniu i zdaniu egzaminu zawodowego absolwent uzyskuje dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe, co umożliwia podjęcie pracę. W szkole branżowej II stopnia nauka trwa kolejne 2 lata, co daje możliwość uzyskania dyplomu technika oraz przygotowuje do zdawania matury w przypadku chęci podjęcia studiów wyższych. Po ukończeniu szkoły branżowej II stopnia absolwent uzyskuje wykształcenie średnie branżowe. Uczeń może jednak zakończyć naukę po I stopniu, uzyskując jedynie kwalifikacje zawodowe, bez zdobycia wykształcenia średniego.
Szkoły wyższe
System szkolnictwa wyższego w Polsce odpowiada wymogom procesu bolońskiego poprzez wprowadzenie podziału na studia dwustopniowe: studia licencjackie/inżynierskie oraz studia magisterskie. Czas trwania nauki zależy od wybranego kierunku. Studia licencjackie w dziedzinie nauk humanistycznych trwają 3 lata i kończą się uzyskaniem dyplomu licencjata. W dziedzinie nauk technicznych studia licencjackie trwają 3,5 roku i kończą się uzyskaniem dyplomu inżyniera. Rekrutacja na studia magisterskie odbywa się na podstawie dyplomu licencjata lub inżyniera, nauka trwa 1,5-2 lata. Istnieją również kierunki (w tym psychologia, medycyna, prawo, pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna itp.), gdzie obowiązuje jednolite studia magisterskie trwające od 4,5 roku do 6 lat. Po uzyskaniu stopnia magistra można kontynuować naukę na studiach doktoranckich.
Na terenie Polski funkcjonują publiczne i prywatne szkoły wyższe. Najczęściej studia odbywają się w języku polskim, ale w ostatnich latach coraz popularniejsze stają się studia w języku angielskim. Studia w języku angielskim odbywają się wyłącznie na zasadzie płatnej.
Na bezpłatne studia w polskich publicznych uczelniach mają prawo zagraniczni kandydaci, którzy:
- posiadają ważną Kartę Polaka;
- otrzymali decyzję w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia;
- posiadają certyfikat państwowy poświadczający znajomość języka polskiego na poziomie nie niższym niż C1;
- posiadają zezwolenie na pobyt stały w Polsce;
- posiadają zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE;
- mają zezwolenie na pobyt w ramach połączenia się z rodziną;
- są małżonkami, wstępnymi lub zstępnymi obywatela Polski, który mieszka na terytorium RP;
- otrzymali status uchodźcy nadany w Polsce;
- otrzymali tymczasową ochronę w Polsce;
- posiadają ochronę uzupełniającą w Polsce.
- inne.
Szkoła policealna
Szkoły policealne to placówki edukacyjne, które oferują profilowe wykształcenie zawodowe. Aby zapisać się do takiej szkoły, trzeba mieć ukończone 18 lat oraz posiadać dokument potwierdzający ukończenie wykształcenia średniego (na przykład świadectwo ukończenia 11-rocznej szkoły w Ukrainie).
Czas nauki zależy od wybranego kierunku i trwa od 1 do 2,5 roku. Zajęcia odbywają się najczęściej w formie zaocznej (dwa weekendy w miesiącu), ale istnieją również szkoły , które oferują tryb dzienny lub wieczorowy. Nabór odbywa się dwa razy w roku (latem i zimą). Nauka może być zarówno bezpłatna, jak i płatna.
Aby w przyszłości móc pracować w Polsce bez uzyskiwania zezwoleń i nie zdawać państwowego egzaminu z języka polskiego na poziomie B1, należy obowiązkowo uzyskać Świadectwo ukończenia szkoły policealnej, przy czym szkoła musi być wpisana do państwowego rejestru MEN. Wykaz szkół wpisanych do tego rejestru można znaleźć pod adresem rspo.men.gov.pl.
Edukacja podyplomowa
Edukacja podyplomowa to możliwość dla osób z dyplomem licencjata, inżyniera, magistra, aby pogłębić swoją wiedzę w zdobytej kwalifikacji lub uzyskać kwalifikacje w nowej dziedzinie. Nauka trwa 1 lub 2 lata, w zależności od wybranego kierunku, i odbywa się w formie zaocznej.
Podsumowując, polski system edukacji oferuje migrantom szerokie możliwości uzyskania wysokiej jakości edukacji europejskiej i integracji ze społeczeństwem. Dzięki dostępnym programom wsparcia i wysokim standardom edukacji dzieci mogą nie tylko pomyślnie uczyć się, ale także zawierać nowe przyjaźnie i przystosowywać się do życia w Polsce.
Jeśli masz dodatkowe pytania, zapraszamy na bezpłatne konsultacje do Instytutu Praw Migrantów:
Instytut Praw Migrantów, ul.Ruska 46A/202 (3 na domofonie).
A jeśli nie mieszkasz we Wrocławiu, ale potrzebujesz wsparcia, to zapraszamy na naszą infolinię. Z chęcią odpowiemy na Państwa pytania:
Telefon: +48 510 011 846; +48 571 330 203.
Artykuł powstał w ramach projektu “Refugee Children Support Ecosystem” finansowanym ze środków organizacji Save the Children International.
